Kraków 2 stycznia.

W dniu jutrzejszym święci prasa pol­ska zaszczytny jubileusz. D. 3 stycznia b. r . upływa 250 lat od czasu pierwszego powstania pisma peryodycznego w Polsce. Powstało ono w r. 1661 — pod tyt. „Merkuryusz polski”. Redaktorem był Jan Aleksander Gorczyn, człowiek nadzwyczaj zdolny i energiczny. Pochodził ze znanej rodziny księgarskiej. Pracował z zamiłowaniem na niwie hi­storycznej, literackiej, matematycznej itd., nadto był jednym z najzdolniejszych pra­cowników w dziedzinie kunsztu artysty­cznego.

„Merkuryusz polski“ wydany d. 3 sty­cznia 1661 cum privilegio w Krakowie (redakcya mieściła się na Wendecie w ka­menicy Szoberowskiej przy Małym Ryn­ku) był jednem z najpierwszych pism w Europie.

Redakcya pisma przeniesiona została 20 maja 1661 r. do Warszawy, która zaczęła być podówczas centrem umysło­wego ruchu w Polsce. Mimo to musiał walczyć „Merkuryusz” z ciężkiemi kłopotami wydawniczemi, które wkrótce do­prowadziły do zwinięcia pisma. Redaktor oskarżony przez wierzycieli osadzony zo­stał na pewien czas w więzieniu a wy­puszczony stamtąd zmarł w ostatniej nędzy…

Gorczyn zmuszony zwinąć pismo — dłu­go nie znajdował naśladowców.

Czas jakiś jeden z profesorów Akade­mii wydawał w miarę wyłaniającej się potrzeby „Awizy”, później od roku 1698 w języku łacińskim drukowano miesięcz­nik „Mercurius Polonicus“, a od r. 1718 w Prusiech Książęcych wydawano „Po­cztę Królewiecką” (tygodnik), ale właści­wie dziennikarstwo odradza się na nowo dopiero od roku 1729, kiedy znany geo­graf i dziennikarz Jan Naumański rozpoczął redagowanie „Kuryera Polskiego”, oddanego następnie w ręce Jezuitów i przekształcony później na „Kuryer War­szawski”.

Przełomową chwilę w dziejach prasy polskiej były dwa momenty. Pierwszy, kiedy w roku 1764 powstał w Warsza­wie „Monitor” ks. Bohomolca, z talentem i wiedzą redagowany, który zgrupował najświetniejsze ówczesne siły literackie, mające wpływ na samego króla Stanisła­wa Augusta, drugi — to założenie obok powolnej „Gazety warszawskiej” Luskiny, świetnie redagowanej przez Niemcewicza, Mostowskiego i Wejsenhofa „Gazety Na­rodowej i Obcej”, , pisma postawionego na stopie nawskroś europejskiej. Niestety, już w roku 1792 przez marszałka Szczę­snego Potockiego „Gazeta“ na wskutek represyi zamknięta została.

Upadek państwa polskiego był zabój­czym dla prasy polskiej, która długo nie mogła znaleźć kierunku wytycznego. Typ pisma zakrojonego na szeroką skalę po­wstał dopiero w r. 1851, odkąd Henryk hr. Rzewuski łącznie z Bartoszewiczem, Lewestanem, Nowosielskim i Szymanow­skim rozpoczyna wydawnictwo świetnie redagowanego „Dziennika Warszawskie­go”. „Dziennik” odrazu zdobył 2.300 pre­numeratorów, co na ów czas było cyfrą niebywałą. Groźny konkurent w postaci „Dziennika Warszawskiego” ożywczo podziałał na wszystkie inne ówczesne dzienniki („Gazeta Warszawska”, „Kuryer War­szawski”, „Gazeta Codzienna”).

Dzisiejszy stan prasy polskiej

W dobie obecnej największa liczba czasopism (257, w tem 14 codziennych) przy­pada na Galicyę. Królestwo zajmuje dru­gie miejsce: 136 pism peryodycznych, w tem 16 codziennych. Poznańskie posiada 110 czasopism, w tem 20 codziennych i 37 dodatków. Polacy w Stanach Zjedno­czonych mają 41 pism, w tem 7 codzien­nych. Wreszcie za granicą (z wyłączeniem Ameryki Północnej) ukazuje się 25 czasopism, w tem 1 codzienne.

Jubileusz prasy w Krakowie

„Dzień” warszawski wychodząc z założenia, iż rok jubileuszowy prasy polskiej nie powinien przejść bez echa, proponuje:

1) Urządzenie kongresu pisarzy pol­skich.
2) Urządzenie wystawy dziennikarskiej.
3) Urządzenie dorocznych kursów dzien­nikarzy polskich, które to kursy nazwać należy: imienia Jana Aleksandra Gorczyna.

Inicyatywę organizacyjną powierzyć na­leży instytucyom zawodowym, które [red: nieczytelne] wystawę urządzić powinny [red:nieczytelne] w Krakowie, jako kolebce dziennikarstwa polskiego.

Pragnąc przyczynić się do upamiętnie­nia jubileuszu — „Il. Kur. Codz.” zamie­ścimy w dniu jutrzejszym odbitkę pierw­szej strony „Merkuryusza polskiego” z przed 250 lat.