Degajew. „Prowokacja” – wynalazek rosyjski. Rozsławił ją słynny Azeff, lecz nie był on prowokatorem pierwszym. Początki prowokacji sięgają lat ośmdziesiątych ubiegłego stulecia, a „zaszczyt” wynalazku należy się podpułkownikowi Sudiejkinowi, jednemu z tuzów żandarmerji rosyjskiej. Rzecz się działa po zabójstwie Aleksandra II w czasie najostrzejszych represyj…
Tak zwany Wschód europejski
Czym właściwie jest t.zw. europejski Wschód? Po tym wszystkim co zostało już napisane na ten temat, pytanie wydać się może co najmniej spóźnione. Nie obniżając w niczym zasług wielu uczonych, polityków, pisarzy, ma się jednak czasami wrażenie że gdyby o tym Wschodzie napisano nieco mniej,…
Socjalizm w pałacu zimowym
Lata całe tajemnica otaczała wnętrze zimowego pałacu w Petersburgu. Głuche legendy szeptała sobie publiczność stołeczna. Cesarze Wszechrosji w ostatnich czasach zamieszkiwali tu rzadko, czasami przez kilka dni zaledwie unosiła się nad dachem chorągiew żółta z czarnym orłem dwugłowym – sztandar Cesarzy Wszechrosji, wskazujący obecność w…
O sojuszu sowiecko-niemieckim
Odgadywanie przyszłości, jeśli jest sprowadzone do pewnych granic, nie ma nic wspólnego z jakąkolwiek szarlatanerją i nadużywaniem ludzkiej łatwowierności. Procesy historyczne mają swoją własną logikę, wystarczy więc dobra znajomość materjału faktycznego i odrobina zdrowego rozsądku, by przewidywać ogólny kierunek, w którym muszą pójść wydarzenia. Rzecz…
„Przyjaciele Moskale”
Ze szklanek paruje gorąca, dobrze naciągnięta herbata, gospodyni z uprzejmym śmiechem przeprasza, że z czajnika a nie z samowara („niestety, nie jesteśmy w Moskwie, ani w Petersburgu”), jest miło i zacisznie (Rosjanin powiedziałby: „ujutno”), rozmowa, zręcznie prowadzona przez amfitrionów, płynnie przechodzi z tematu na temat;…
Prawo rządzące polityką polską
1 W wyniku tej wojny ponieśliśmy jedną z największych klęsk w historii Polski. Ponieśliśmy klęskę, wyrażającą się nie tylko w utracie połowy terytorium narodowego i milionów ludzi, ale przede wszystkim w faktycznej utracie niepodległości politycznej. Prawdopodobnie przez lata całe będziemy analizowali tę straszliwą klęskę i…
Wobec Rosji
Człowiek po przybyciu z Rosji jest atakowany całą masą pytań, zadawanych w różnych celach i przez różne osoby. Po takich kilku dniach biegania na cenzurowanem rozróżnia już intencje pytań i klasyfikuje je według ich zabarwienia. Są więc pytania szare, szare od śmiertelnego banału swej treści…
Kartki z tajników Ochrany
Pamiętniki naczelnika „Ochrany” generała Gerasimowa wywołują wciąż na emigracji rosyjskiej żywą polemikę, komentarze, sprostowania i t. d. Dla nich jest to jeszcze żywa kwestja z wiążącej ich przeszłości. Dla nas dalekie echo, czegoś, co już nigdy nie wróci. Nie roznamiętniają nas. Głębokie kulisy carskiej Rosji…
Konkurent Palestyny
W połowie maja ub. roku ukazał się dekret Cika ZSSR proklamujący prowincję Birobidżan we wschodniej Syberji nad granicą mandżurską, wydzieloną w roku 1920 dla imigracji żydowskiej, jako samodzielny żydowski okręg autonomiczny. Birobidżan posiadać będzie własną armję złożoną z osiedleńców Żydów z czerwonym komandarmem Rapaportem (wszędzie…
Józef Piłsudski na Syberji
Pierwsza relacja autentyczna, oparta na rozmowach osobistych z Marszałkiem, napisana specjalnie dla „Wiadomości Literackich” 1) Jako dziesięcioletnie dziecko Józef Piłsudski powziął postanowienie, że zrobi powstanie i wyrzuci Moskali z Podbrodzia. Czynu tego miał dokonać w chwili gdy osiągnie lat piętnaście: był to w jego mniemaniu…
W Bolszewii
Jeden z przyjaciół naszego pisma, powróciwszy przed kilkoma dniami z Rosyi, przywiózł nam paczkę gazet bolszewickich. Data tych pism niezbyt dawna, poprzedzająca dzień, w którym Trockij zaproponował Rzeczypospolitej naszej rokowania pokojowe, lektura więc tych gazet daje nam wyobrażenie o stanie obecnym Rosyi bolszewickiej. Zanim zdołamy…
Epopea rosyjskiej Joanny d’Arc
Awanturnicze i bohaterskie dzieje kobiety, która prowadzi podziemną walkę z bolszewikami Jak donoszą depesze z Dalekiego Wschodu, Maria Boczkarewa, zwana „rosyjską Joanną d’Arc”, pojawiła się znów na widowni politycznej. Z nazwiskiem tej niezwykłej kobiety wiąże się iście niesamowita historia. Godzi się tedy przypomnieć tę postać…
St. August przegrał bitwę maciejowicką
Wrzesień, 1794 r. Moskale i Prusacy odparci, oblężenie zdjęte, Warszawa wolna. Kościuszko po 6 tygodniach śpi po raz pierwszy rozebrany. Stolicy nic nie grozi bezpośrednio, cała troska Naczelnika jest skierowana na Dąbrowskiego w Poznańskim, Mokronowskiego na Litwie i Sierakowskiego na Polesiu. Codzień odbiera od nich…
Shaw a Polska
W książce Hesketha Pearsona „Bernard Shaw” (Collins) znalazły się dwa listy Shawa do Lady Astor, w których czytamy: 28 września 1939. …Bezmyślność naszej gwarancji dla Polski pozostawiła nas bez żadnego wyjścia (without a leg to stand on). Jak najbardziej niefortunnie zobowiązaliśmy się do przyjścia jej…
Tępiciel komunistów Stalin
Głośna reklama, jaką ostatnio pewne prawicowe raczej czynniki otaczają sprawy o przynależność do partii komunistycznej sprawiła, że wielu ludzi nie stykających się bliżej z życiem mas proletariatu polskiego, nie dostrzegło wcale odbywającego się problemu rozkładu, a właściwie samolikwidowania się Komunistycznej Partii Polski. Minął już czas…
Trocki
W urzędowym organie rządu sowieckiego ukazał się komunikat, według którego naczelne władze partji komunistycznej i naczelna władza sowieckiej republiki rosyjskiej zdecydowały się wydalić z granic Rosji Leona Trockiego, jednego z najbardziej czynnych uczestników przewrotu bolszewickiego, ministra wojny republiki sowieckiej i generalisimusa armji czerwonej – byłego,…
Niezrozumiały przebieg procesu trockistów *
Dla człowieka Zachodu niezrozumiały jest zupełnie przebieg procesu trockistów w Moskwie. Akt oskarżenia zarzucał im, że pozostając w kontakcie z bawiącym zagranicą Trockim, a nawet korzystając z pomocy niemieckiej policji politycznej (Gestapo), zorganizowali spisek, mający na celu zamordowanie Stalina i czołowych dygnitarzy sowieckich oraz zagarnięcie…
Moja podróż do Rosji (cz. 8)
MILITARYZM, CZYLI NOC OSTATNIA
PARADA Przejazd przez plac Czerwony jest zamknięty. Wpuszczają tylko za biletami, bo na placu odbywa się wielka parada „Fizkultury”. Wszystkie organizacje sportowe i przysposobienia wojskowego przedefilują przed Kremlem. W czasie mego pobytu w Moskwie w przeciągu paru tygodni plac Czerwony był zamknięty trzy razy. Z…
Moja podróż do Rosji (cz. 7)
SĘDZIOWIE I SĄDZENI
ROZMOWA Z PUDOWKINEM W dawnej restauracji „Jar” jest teraz wytwórnia kinematograficzna. Gdy zajeżdżamy, przed dom wysypuje się tłum statystów. Widocznie jest przerwa w zdjęciach. Mam się tu spotkać z Pudowkinem, największym reżyserem sowieckim, z genjalnym twórcą „Burzy nad Azją”. Pudowkin kręci teraz nowy film p.…
Moja podróż do Rosji (cz. 6)
ROZMOWY Z PISARZAMI
PRZYJĘCIE W W. O. K. S.’IE Wyjeżdżam z Leningradu, bo muszę być w Moskwie dn. 5 czerwca. Wieczorem poselstwo polskie wydaje przyjęcie, na które zaproszono wszystkich wybitniejszych pisarzy sowieckich. Prawie wszystkich poznałem już na przyjęciu w W. O. K. S.’ie. Raz już spotkaliśmy się oficjalnie,…
Moja podróż do Rosji (cz. 5)
LENINGRAD
BIAŁE NOCE Został tu zapach starych czasów. Tu w krześle, wsparty o poduszki, Bezsenną spędzał noc Niekrasow, Tam pod oknami chodził Puszkin. Miedziany Jeździec zamarł w skoku. Cicho jest bardzo. Szumi Newa I w letnim parku, w letnim zmroku. Owiewa wiatr kwitnące drzewa. Stoi tu…
Moja podróż do Rosji (cz. 4)
SZTUKA
MUZEA Muzea sztuki w Sowietach są przepełnione. Galerja Tretjakowska czy Galerja Sztuki Zagranicznej (dawne muzeum Szczukina) pełne są wycieczek szkolnych i robotniczych. Obrazy nie stanowią przedmiotu kontemplacji. Potrzebne są raczej jak wypchane ptaki w szkole przy wykładzie zoologji. Przysłuchiwałem się takim wykładom w wielu muzeach.…
Moja podróż do Rosji (cz. 2)
TURYŚCI I GEPIŚCI
CUDZOZIEMCY W MOSKWIE W hallu hotelowym wiszą dwa kolorowe afisze, ściśle mówiąc, dwa ręcznie wykonane napisy: ,,Join the 35 day Arctic Cruise on the „Malygin”; „Travel Caravan de Luxe to Middle Asia”. Te nęcące propozycje mają na celu wyciśnięcie z turystów dolarów, tak potrzebnych rządowi…
Moja podróż do Rosji (cz. 1)
PIERWSZE SPOJRZENIE
W WAGONIE Dzień wlecze się powoli. Dopiero pod wieczór będziemy na granicy sowieckiej. Nie mogę czytać ani spać. Gdy wreszcie po przedwyjezdnej bieganinie przyszedł ściśle na zegarku oznaczony czas odejścia pociągu, gdy zostałem sam w przedziale kolejowym, ogarnęło mnie silne wzruszenie. Czy ta doba podróży…
Kartki z dziennika
O komunistycznych snobach
9 kwietnia 1948.Powrót do Nowego Jorku z kilkodniowej wizyty u przyjaciela, który wykłada w college niedaleko stąd. College jest prywatny i niewielki: wszystkiego stu studentów i trochę więcej studentek. Studentki chodzą przeważnie w białych męskich koszulach, wypuszczonych na niebieskie, przykrótkie spodnie. Płaci się w tym…
